Гомель у першыя дні Вялікай Айчыннай вайны

22 чэрвеня 1941 г.фашысцкая Германія без абвяшчэння вайны напала на Савецкі Саюз. З першых дзён Вялікай Айчыннай вайны тысячы гамяльчан сышлі ў дзеючую армію. На многіх прадпрыемствах фармаваліся брыгады для рамонту танкаў, гармат, трактароў і аўтамабіляў. Памяшканні школ, вучылішчаў, тэхнікумаў, педінстытута былі адведзены пад шпіталі і размяшчэнне воінскіх часцей. Вакол горада быў выкапаны супрацьтанкавы роў працягласцю 28 кіламетраў.         

З мэтай узмацнення 21 арміі, якая абараняла подступы да Гомеля, у пачатку ліпеня на базе знішчальных батальёнаў быў створаны полк народнага апалчэння (камандзір ф.е.Уткін), а таксама асаблівы батальён Гомельскага гарнізона (камандзір - маёр Н.З. Ісаеў). Для непасрэднай абароны Гомеля ў ліпені 1941 г.быў створаны Гомельскі баявы ўчастак (генерал п. п. Корзун). Сотні гамяльчан змагаліся на подступах да Гомеля ў складзе 151 і 132 стралковых дывізій, 17-й асаблівай дарожна-будаўнічай брыгады.

У ноч з 13 на 14 жніўня 1941 года квітнеючы жыццярадасны горад над Сожам ахутала полымя пажараў, чорныя аблокі дыму і пылу, паветра напоўніўся едкай гарам. Гэта было прадвеснікам рваўся да горада ворага. 

Гомельскі полк народнага апалчэння ў ноч з 16 на 17 жніўня 1941 года па загадзе начальніка гарнізона двума батальёнамі Цэнтральнага і Чыгуначнага раёнаў заняў абарону на загадзя падрыхтаваных рубяжах. Перад камандаваннем палка народнага апалчэння была пастаўлена задача-заняць мяжу абароны і ў што б там ні стала затрымліваць прасоўванне праціўніка да 19 жніўня. У кровапралітных баях полк народнага апалчэння панёс вялікія страты ў людзях, але рубеж абароны утрымліваў аж да 19 жніўня 1941 года, тым самым выканаўшы баявы загад.

19 жніўня пасля масіраванага штурму гітлераўцы ўварваліся на ўскраіны Гомеля. Да 21.00 вялікая частка горада была захоплена праціўнікам. Баі за Навабеліцу працягваліся да 23 жніўня. Для пакінутых у горадзе савецкіх грамадзян наступілі чорныя дні кашмару, пакут і катаванняў.

Праз 829 дзён Гомель вызваляць войскі Чырвонай Арміі, але горад і жыццё ў ім ужо ніколі не будуць такімі, якімі былі да вайны.

Аналіз архіўных дакументаў сведчыць аб тым, што на тэрыторыі горада  быў створаны шэраг карных арганізацый, мелася мноства месцаў прымусовага ўтрымання, а таксама месцаў масавага знішчэння мірных жыхароў і ваеннапалонных.

Згодна з актамі спецыяльнай следчай камісіі ў г.Гомелі за перыяд нямецкай акупацыі было знішчана не менш за 140 тысяч чалавек, з якіх не менш за 30 тысяч – гэта мірныя грамадзяне, 110 тысяч – ваеннапалонныя Чырвонай Арміі, якія змяшчаюцца ў перасыльным лагеры.

За перыяд нямецкай акупацыі было сагнана з горада Гомеля ў гітлераўскую Германію на катаржныя працы да 5000 савецкіх грамадзян. Асабліва актыўна нямецка-фашысцкія захопнікі гвалтоўна зганялі на катаргу ў Германію моладзь, якую з дапамогай паліцэйскіх зганялі ў нямецкую камендатуру, адкуль іх грузілі ў закрытыя таварныя вагоны і пад узмоцненым канвоем везлі ў Германію.